Fyrir börnin

Á íslensku má finna yfir 130 orð yfir vind. Sólrún Halldórsdóttir listamaður hefur hér valið 112 orð með tilvísun í neyðarnúmer á Íslandi. Íslendingar eru margir hverjir háðir veðri í sínum daglegu störfum og varla líður sá dagur að veðrið berist ekki í tal manna á milli. Orðunum er raðað upp eftir vindhraða og stuðst við veðurkóda Veðurstofu Íslands, nema hér eru litatónarnir mun fleiri. Oft ræður tilfinning hvar orðið lendir, en einnig er stuðst við frásagnir eldra fólks.  Sólrún Halldórsdóttir er fædd árið 1964 og uppalin í Grundarfirði, næst yngst hjónanna Halldórs Finnssonar og Pálínu Gísladóttur. Mikið var lesið á heimilinu, móðirin rak bókabúð hér í Grundarfirði og snemma fékk Sólrún mikla ást á íslenskri tungu.  Verkið er 18 metra langt og 60 cm breitt. Efniviður er grjót, stál og harðviður. 

Skorradalur er syðstur Borgarfjarðardala, skógivaxinn og að mestu hulinn með Skorradalsvatni. Dalurinn er tilvalinn til útivistar. Lítið er þar um hefðbundinn búskap í dag en sumarbústöðum fer fjölgandi og skóglendi stækkar ár frá ári.   Sunnan að dalnum liggur Skarðsheiði yst en Dragafell og Botnsheiði innar. Dalurinn er 25 km. langur, hlykkjóttur og frekar þröngur nema rétt neðst. Víðáttumiklir skógar eru í dalnum en miklu samfelldari að norðanverðu. Innan til er dalurinn þröngur og þykir einkar fagur.   Fitjar eru innst í dalnum þar var kirkjustaður. Á Stálpastöðum, sem er í norðanverum dalnumm, er töluverður skógur og þar sem finna má fallegar gönguleiðir. Tjaldsvæðið í Selsskógi er gróður- og skjólsælt tjaldsvæði rétt við Skorradalsvatn.  Jarðhiti er aðeins á einni jörð, Efri Hrepp og er þar sundlaug, Hreppslaug.  

Hreðavatn í Borgarfirði liggur í einstaklega fögru umhverfi, í kvos milli hrauns og fjalla. Það er aðgengilegt veiðivatn, nærri háskólaþorpinu á Bifröst. Í því eru nokkrir gróðri vaxnir hólmar, stærstur þeirra er Hrísey. Veiðileyfi í vatnið fæst með kaupum á Veiðikortinu.   Umhverfi Hreðavatns er viðbrugðið sökum náttúru- og litafegurðar og fjölmargar gönguleiðir er að finna í nágrenninu, meðfram og kringum vatnið.   Suðvestan við vatnið liggur útivistarparadísin, Jafnaskarðsskógur, í landi Jafnaskarðs, sem vinsælt er að ganga um.  

Garðalundur á Akranesi, eða skógræktin eins og heimamenn kalla lundinn jafnan, er skammt ofan Byggðasafnsins í Görðum og við hlið golfvallarins. Þar er eitt helsta útivistarsvæðið á Akranesi.  Á síðustu árum hefur jafnt og þétt verið bætt við afþreyingarmöguleikum í Garðalundi en þar eru m.a. ýmis konar leiktæki fyrir börn á öllum aldri, strandblakvöllur og sparkvellir. Einnig glæsilegur grillskáli, minigolfbrautir og dótakista með alls kyns leikföngum og áhöldum til útileikja sem gestum er frjálst að nota.   Í lundinum er fjölbreyttur gróður og margar trjátegundir. Mest áberandi eru hátt í sextíu ára gömul grenitré sem sjá til þess að þar sé alltaf gott skjól til útivistar. Einnig er að finna fallegar tjarnir í Garðalundi þar sem hægt er að veiða síli, fylgjast með öndum og fleiri fuglum, og jafnvel bregða sér á skauta á veturna.   Vinsælt er að halda alls kyns mannfagnaði í Garðalundi s.s. afmæli og ýmsar hópsamkomur, meðal annars á 17. júní og á írskum dögum, bæjarhátíð Akurnesinga.  

Stálpastaðaskógur í Skorradal, Borgarfirði er samnefndur 345 ha eyðijörð í Skorradal. Skógurinn er fyrst og fremst dæmigerður timburskógur og hefur mikið fræðslugildi um ýmis atriði varðandi timburframleiðslu úr sitkagreni hér á Íslandi.   Við stíga í þjóðskógum landsins er víða að finna staura með símanúmerum. Þegar gengið er fram á slíkan staur er upplagt að taka upp símann, hringja í númerið sem gefið er upp á staurnum og hlusta á skemmtilega fróðleiksmola um skóginn.   Öllum er heimil ganga um skóginn en ferðamenn eru hvattir til að ganga vel um og skilja ekki eftir sig rusl. Jörðin hefur verið í eigu Skógræktar Ríkisins frá 1951.  

Botnsdalur í Hvalfirði er að stórum hluta skógi vaxinn og tilvalinn til að njóta útivistar fyrir alla aldurshópa. Í dalnum voru tveir bæir, Stóri-Botn og Litli-botn.   Fyrir botni Botnsdals eru Botnssúlur og er hæsti tindur þeirra 1095m þar norðvestur af er svo Hvalfell, 848 m, sem liggur yfir þveran dalinn.   Í Landnámu segir frá því að Ávangur, írskur maður, hafi fyrst byggt í Botni. Þá var dalurinn svo skógi vaxinn að hann hafi smíðað sér hafskip og hlaðið þar sem nú heitir Hlaðhamar sem er sunnan við Botnsvog.   Fossinn Glymur er innst í Botnsdal.  

Tröllagarðurinn býður upp á fjölskylduvæna skemmtun þar sem hægt er að fræðast um tröll og álfa, þjóðsögur, sögusviðið í Fossatúni og staði á Vesturlandi. Svo og keppa í skemmtilegum trölla leikjum og njóta annarrar leikaðstöðu í Fossatúni. Frábært útsýni, náttúrufegurð og Borgfirski fjallhringurinn spillir heldur ekki upplifuninni. 

Á Eiríksstöðum í Dölum eru fornar rústir sem líklega eru bær Eiríks rauða Þorvaldssonar og konu hans Þjóðhildar Jörundardóttur. Rústir bæjarins eru friðlýstar fornminjar.   Á grunni rústanna á Eiríksstöðum var reistur tilgátubær sem vígður var árið 2000 í tilefni þess að 1000 ár voru liðinn frá landafundum Leifs heppna í Ameríku. Við bygginguna var lögð áhersla á að styðjast við rannsóknir á fornu verklagi eins og það hafði verið viðhaft á upprunalega bænum.   Að Eiríksstöðum er lifandi safnastarfsemi. Starfsfólk er klætt að fornum sið og fræðir gestkomandi um lífið fyrir þúsund árum, gamla verkmenningu og búskaparhætti. Jafnframt er hægt að skoða handverk, vopn og ýmsa muni frá sama tíma. Þá eru söguskilti á svæðinu og stytta af Leifi Eiríkssyni eftir Nínu Sæmundsson.   Eiríkur rauði var gerður útlægur af Íslandi fyrir víga sakir og leitaði þá landa í vestri. Hið nýfundna land nefndi hann Grænland og flutti þangað með fjölskyldu sína árið 985 eða 986 og fjöldi fólks fylgdi honum.   Leifur fann og kannaði Vínland árið 1000, fyrstur Evrópubúa, nær 500 árum á undan Kólumbusi. Leifur heppni er því meðal merkustu landkönnuða sögunnar.  

Í hjarta Borgarness er Skallagrímsgarður, skrúðgarður sem er ein af perlum bæjarins. Þar er gott að ganga um, njóta kyrrðar og fegurðar og jafnvel setjast niður og gæða sér á nesti. Skallagrímsgarður er einn merkasti sögustaður Egilssögu ekki síst fyrir haug Skallagríms, sem er í garðinum, en hann og Böðvar sonarsonur hans eru heygðir þar.   Í garðinum er lágmynd eftir Anne Marie Carl Nielsen sem sýnir Egil Skallagrímsson ríða harmþrunginn heim með Böðvar son sinn, eftir að hann drukknaði í Hvítá. Þar er einnig er stytta í gosbrunni eftir Guðmund Einarsson frá Miðdal sem sýnir hafmeyju með fisk.   Skjólgott er í Skallagrímsgarði og þar hafa Borgnesingar löngum haft sín hátíðarhöld. Sem dæmi hefur hátíðardagskrá í tilefni þjóðhátíðardagsins 17. júní tíðum farið þar fram. 

Náttúran við Húsafell í Borgarfirði einkennist af víðfeðmum og gróskumiklum skógi sem teygir sig  upp eftir hlíðum fjallanna og inn með giljum sem setja svip sinn á landslagið. Undan skóginum birtist svo hraunið með sínum tæru uppsprettulindum og lækjum.  Húsafell er umlukið fjallahring þar sem tignalegir tróna yfir jöklarnir Ok, Langjökull og Eiríksjökull og frá þeim koma hvítfyssandi jökulár. Náttúran á Húsafelli er rík af auðlindum sem gefur af sér heitt og kalt vatn ásamt fjölskrúðugu fuglalífi. Það má með sanni segja að náttúran við Húsafell sé perla milli hrauns og jökla.   Göngukort af svæðinu hér

Bjössaróló í Borgarnesi er stundum talinn besta geymda leyndarmál Borgarness. Róluvöllurinn var hannaður og smíðaður af hugsjónamanninum Birni Guðmundssyni. Þessi snillingur hugsaði mikið um endurnýtingu og smíðaði leikvöllinn eingöngu úr efni sem hafði verið hent eða nýttist ekki lengur.  Leiksvæðið er neðarlega í bænum og hægt að ganga þangað eftir strandlengjunni, frá Landnámssetri, eða fara niður í Englendingavík og ganga þaðan, sem er styttri leið.   Á Bjössaróló eru rólur, rennibrautir, vegasalt, gamall bátur, brú og ýmislegt fleira skemmtilegt í ævintýralegu umhverfi. Í Englendingavík er fjara sem einnig er upplagt er að leika sér í.  

Sælingsdalslaug eða Laugar eru bær í Dölum. Þar var löngum skólasetur og aðstaða til íþróttaiðkunar og hafa skólahúsin verið nýtt á ýmsa vegu, meðal annars voru þar skólabúðir um tíma. Að Laugum er 25 metra útilaug, vaðlaug, heitir pottar og gufubað sem opið er öllum.   Á Laugum er Guðrún Ósvífursdóttir, ein af aðalsöguhetjum Laxdælu, fædd og uppalin. Bærinn stendur í grösugum dal, Sælingsdal sem umlukinn er lágum fjöllum frá botni Hvammsfjarðar. Jarðhiti er á svæðinu og koma heitar uppsprettur undan fjallinu. Þar var borað eftir heitu vatni 1964-1965. Öll hús á staðnum eru hituð upp með heitu vatni.  

Búðir á Snæfellsnesi bjóða upp á mikla náttúrufegurð, gullnar sandfjörur og úfið hraunið með miklum gróðri og fuglalífi. Falleg fjallasýn er frá Búðum og Snæfellsjökull skartar þar sínu fegursta. Búðir voru bújörð og kirkjustaður og á síðari árum vinsæll áningarstaður. Þar er starfrækt hótel. Þegar í fornöld var skipalægi við Búðaósa og hét þá Hraunhafnarós en Hraunhöfn hét höfuðbólið sem stóð uppi undir fjallinu. Aðalverstöðin var vestar með ströndinni nokkru utar og heita þar Frambúðir og voru þar oft búsett á annað hundrað manns.   Brimakaupmenn versluðu þarna á 16. öld og sjást þar miklar rústir. Útgerð var stunduð frá Búðum allt til ársins 1933, þar hafa fundist minjar um akuryrkju.  

Einkunnir í Borgarfirði er fólkvangur, sérkennilegur og fallegur staður með klettaborgum sem rísa upp úr mýrunum rétt norðan við Borgarness. Að fólkvangnum liggur um það bil 2,5 km. malarvegur frá þjóðvegi nr.1 í gegnum hesthúsahverfi hestamannafélagsins Skugga, á móti golfvellinum að Hamri. Þar er tilvalinn, skjólgóður, áningarstaður fyrir allan aldur, ekki síst fjölskyldur með börn. Borð og bekkir eru á staðnum ásamt bílastæðum.   Í Einkunnum hefur verið skógrækt síðan árið 1951, og svæðið var friðlýst sem fólkvangur árið 2006. Nafnið er fornt og kemur fyrir í Egilssögu.   Á Syðri-Einkunn eru tvær vörður, landnámsvarða og útsýnisskífa, en þaðan er mjög víðsýnt. Má meðal annars sjá fimm jökla, Borgarfjarðardali, Mýrar, Borgarfjörðinn og Snæfellsnesið. 

Yst á Snæfellsnesi trónir hinn dularfulli Snæfellsjökull og þar var Þjóðgarðurinn Snæfellsjökull stofnaður árið 2001. Hlutverk þjóðgarðsins er að vernda náttúru og landslag, vistkerfi, dýralíf sem og menningararf svæðisins.  Þjóðgarðurinn er fyrsti þjóðgarður landsins sem nær að sjó og hefur þá sérstöðu að geyma minjar frá útræði fyrri alda. Landslagið á Snæfellsnesi er magnþrungið og margbreytilegt. Ströndin er fjölbreytt þar sem skiptast á grýttir vogar, strendur með ljósum eða svörtum sandi og snarbrattir sjávarhamrar með iðandi fuglalífi um varptímann.  Láglendið innan þjóðgarðsins er að mestu hraun sem runnið hafa frá Snæfellsjökli eða eldvörpum á láglendi og eru víðast þakin mosa en inn á milli má finna fallega, skjólsæla bolla með gróskumiklum gróðri. Láglendið á sunnanverðu Snæfellsnesi er forn sjávarbotn sem risið hefur frá því ísöld lauk. Hamrabeltin upp af láglendinu eru því gamlir sjávarhamrar.  Snæfellsjökull gnæfir tignarlegur yfir umhverfinu og og undirfjöll hans eru margbreytileg að lögun. Ofar í landinu og nær Jökulhálsi eru vikurflákar og land sem er nýlega komið undan jökli.  Almenningi er heimil för um þjóðgarðinn en ganga skal snyrtilega um svæðið og fylgja öllum umgengnisreglum sem gilda eins og hirða rusl og fylgja merktum leiðum og skipulögðum stígum. Umferð reiðhjóla er aðeins heimil á skilgreindum hjólastígum og vegum og lausaganga hrossa og hunda er ekki heimil. Einnig er óheimilt að kveikja eld á víðavangi þar sem hætta getur stafað af, hvort sem um er að ræða gróður, dýralíf eða mannvirki.  Gestastofa þjóðgarðsins Snæfellsjökuls er á Malarrifi. Þar eru starfandi landverðir sem veita upplýsingar og aðstoð. Gestastofan og salernin þar eru opin allt árið.  

Langisandur á Akranesi er að margra mati, ein besta bað- og sandströnd landsins og er hún staðsett er neðan við íþróttamannvirki við Jaðarsbakka.   Langisandur hefur löngum verið notaður sem útivistarsvæði og fara gestir og heimamenn þar í gönguferðir allan ársins hring og til margra ára var sandurinn æfingasvæði knattspyrnumanna. Á tímabili var sandurinn notaður sem flugvöllur.   Þeim fjölgar sífellt sem skella sér í sjósund reglulega og nýta sér þá aðstöðu sem búið er að koma upp við Langasand. Ofan við ströndina hefur verið komið upp skjólsælum palli. Þar er lítið þjónustuhús þar sem hægt er að fá keyptar veitingar.  

Flatey á Breiðafirði er stærst vestureyja og hefur alltaf verið þeirra fjölmennust. Í eyjunni er hótel og veitingastaður, mikilnáttúrufegurð og friðsæld. Hafa margir haft á orði að þar sé eins og tíminn standi þar í stað.   Höfnin var skeifulaga, sjálfgerð frá náttúrunnar hendi og veitti var í flestum vindáttum og gengur ferja frá Sæferðum út í eyjuna frá Stykkishólmi.  Í Flatey er kauptún og fjöldi húsa í eyjunni sem eigendur hafa verið að gera upp. Þar var lengi verslun en árið 1777 varð þar löggildur verslunarstaður og ætíð öflugt athafnalíf.   Kirkja er í eyjunni, en einnig var þar prestssetur, hraðfrystihús, læknissetur, landsímastöð og póstafgreiðsla. Kirkjan í Flatey er sérstök að því leyti að innan dyra er hún eins og stórt listaverk sem er verk Baltasar listmálara.   Klaustur var reist í Flatey árið 1172 sem síðar var flutt að Helgafelli á Snæfellsnesi. Heita Klausturhólar þar sem klaustrið stóð og enn sér þar á stóran stein sem á að hafa staðið fyrir utan aðaldyr klaustursins.    

Staupasteinn í Hvalfirði er bikarlaga steinn sunnan í Skeiðhól við gamla þjóðveginn um Hvalfjörð skammt frá Hvammsvík. Þar var vinsæll áningastaður ferðamanna hér áður fyrr vegna fagurs útsýnis. Steininn var friðlýstur 1974. Staupasteinn er einnig þekktur undir nöfnunum: Prestur, Steðji og Karlinn í Skeiðhóli. Vel er þess virði að stoppa við steininn og njóta fegurðar og útsýnis.   Sagnir herma að í Staupasteini búi einbúi nokkur, Staupa-Steinn en honum skaut upp kollinum í kynningarstarfi vegna Hvalfjarðarganga vorið 1997 og prýddi þá m.a. boli þátttakenda í víðavangshlaupi. Þessi geðþekki, síðhærði og skeggjaði karl er hins vegar fáum sýnilegur. Hann er kenndur við bústað sinn, Staupastein, og unir sér vel á þeim slóðum.  Erla Stefánsdóttir sjáandi staldraði oft við hjá Staupa-Steini á leið sinni fyrir Hvalfjörð og lýsti honum sem góðlyndum, gamansömum og sérlega barngóðum sem skemmti sér best þegar fjölskyldufólk staldri við nálægt Staupasteini og börn bregði á leik meðan foreldrarnir njóti útilofts og náttúrufegurðar.  

Arnarstapi á Snæfellsnesi er vinsæll ferðamannastaður fyrir alla fjölskylduna. Þar eru góðar gönguleiðir, hótel, tjaldsvæði, gistihús og veitingastaðir. Frá Arnarstapa er einnig boðið upp á ferðir á Snæfellsjökul. Stapafell er þar fyrir ofan og Sönghellir norðan í fellinu. Ströndin við Arnarstapa er ákaflega fögur og sérkennileg, einkennilega mótuð af briminu. Gönguleiðin milli Arnarstapa og Hellna er einstaklega skemmtileg og að hluta til gömul reiðgata. Hún er við allra hæfi og er ströndin er friðlýst.   Arnarstapi var áður fyrr kaupstaður, sjávarpláss með miklu útræði og lendingin var talin ein sú besta undir Jökli.   Smábátahöfnin var endurbætt árið 2002 og er í dag eina höfnin á sunnanverðu Snæfellsnesi. Þangað koma menn af ýmsum stöðum á landinu og gera út dagróðrabáta yfir sumartímann.   Arnarstapa er getið í Bárðar-sögu Snæfellsáss og þar er steinlistaverkið Bárður Snæfellsás eftir Ragnar Kjartansson myndhöggvara sem setur mikinn svip á svæðið.       

Íþróttamiðstöðin í Borgarnesi er staðsett í miðjum bænum með sundlaug sem hefur verið vinsæll áfangastaður heimamanna og ferðalanga. Næg bílastæði eru á staðnum. Sundlaugin hefur verið afar vel sótt til fjölda ára. Í miðstöðinni eru útisundlaug, vatnsrennibrautir, heitir pottar, vaðlaug, innilaug, eimbað og góð sólbaðsaðstaða. Einnig er hægt að kaupa sér aðgang að líkamsræktarsalnum.  

Helgafell á Snæfellsnesi er bær, fjall, og kirkjustaður með sama heiti, rétt við Stykkishólm sem vert er að heimsækja.   Fjallið Helgafell, sem er úr blágrýti, er 73m og setur mjög svip sinn á umhverfið enda stílhreint og fagurlega lagað. Af því er fagurt útsýni yfir Breiðafjörð. Þar uppi er útsýnisskífa svo auðvelt er að átta sig á nálægjum kennileitum.   Ganga er auðveld upp á Helgafell, göngustígur er stikaður og bílastæði neðan við fjallið. Þjóðtrúin segir hefja skuli sína fyrstu göngu á Helgafell frá leiði Guðrúnar Ósvífursdóttur sem sagt er að sé utan kirkjugarðs með grindum umhverfis. Sé ekki litið aftur né mælt stakt orð af munni á leiðinni upp, þá geti þrjár óskir uppfyllist. Óskirnar mega einungis vera góðs hugar, engum má segja þær og biðjandi þarf að snúa í austur.   Margir aðrir nafnkunnir einstaklingar hafa setið Helgafell fyrr og síðar og þar var löngum prestssetur. Enginn prestur hefur þó setið staðinn síðan 1860.  Árið 1184 var klaustur af Ágústínusarreglu flutt frá Flatey að Helgafelli og eftir það var staðurinn mennta- og höfuðstaður bóklegrar iðju á Vesturlandi. Upp á Helgafelli er tóft, hlaðinn úr hellugrjóti, sem talin er vera rúst af kapellu munkanna. Kirkja hefur verið á Helgafelli um aldir en núverandi kirkja var reist 1903 og tekur 80 manns í sæti.  

Hellnar á Snæfellsnesi er vinsæll áningarstaður ferðamanna sem er í mestu nálægð Snæfellsjökuls og þar er einnig hótel og kaffihús. Bergrani austan við höfnina heitir Valasnös en þar er hin rómaði hellir, Baðstofa. Litbrigði í hellinum eru mjög breytileg eftir birtu og sjávarföllum. Fallegastur er hann talinn vera snemma morguns í sólskini á háflóði.   Ásgrímsbrunnur á Hellnum er kenndur við Ásgrím Hellnaprest (1758-1829). Hann hjó brunn í bergið þar sem aldrei hafði áður verið vatn.  Á Hellnum var um langa hríð sjávarpláss með miklu útræði og um aldir ein af stærstu verstöðvunum á Snæfellsnesi. Allgott lægi er fyrir smábáta á víkinni fram af byggðinni og þar hafa verið gerðar nokkrar lendingarbætur.   Kirkja var sett á staðinn um 1880 og núverandi kirkja var vígð árið 1945 sem er útkirkja frá Staðarstað og hefur verið svo frá 1917.